Beschouwing van Jurjen K. van der Hoek op zijn weblog jurjenkvanderhoek.tumblr.com.
Het pure tekenen als kunstuiting is te bekijken in Galerie Getekend. Het directe contact met het materiaal, potlood en krijt op papier. De techniek waar de oorsprong van de kunst gelegen is. Lang verguist en afgedaan als middel om het onderwerp in de vingers te krijgen voordat het werkelijke werk kon worden opgezet. De tekening als schets voor het resultaat. En nog altijd is aan de academies het tekenen geen examenvak. De kunststudent kan zich er niet in specialiseren, het blijft een bijvak – een speeltje voor ernaast, een hobby in de vrije tijd van de professionele kunstenaar. Dat klinkt gechargeerd, een dikke tikkel overdreven, en dat is misschien ook wel zo. Feit is dat het tekenen als zelfstandig en volwassen richting in de kunstwereld nog voortdurend wordt ondergewaardeerd. Hoewel er al wel veel kunstenaars hun emotie tonen in potlood en krijt, met houtskool en inkt.
In de tekeningen zoals nu te zien bij Galerie Getekend speelt de natuur als uitgangspunt van het beelden een belangrijke rol. Het werk is fysiek gelaagd, maar ook in abstracte zin kent de tekening diepgang. Hoewel het getoonde werk natuur ofwel vegetatie als inspiratiebron heeft bedienen de kunstenaars zich van een verschillende techniek en hebben een divers resultaat. Waar de een het objectmatige karakter benadrukt met het landschap als referentie, kijkt de ander microbiologisch achter de schermen van het levend organisme.
Voor Esther IJssels is de natuur een belangrijke bron, maar ze geeft deze niet letterlijk weer. Haar werk beweegt zich tussen het figuratieve en de abstractie in. De beschouwer kan in de tekening een bosrijk landschap zien of er een weelderig grasveld in ontdekken. Maar dat is niet wat IJssels er bewust in heeft getekend. De tekening is opgebouwd uit een speelse opbouw van kriebelende handelingen. Intuïtief volgt de hand de geest, bewegingen worden instinctief gemaakt. Ik weet wat ik zie, maar kan het niet thuis brengen, niet plaatsen in de werkelijke wereld.
Of eigenlijk weet ik helemaal niet wat ik zie, waar ik naar kijk. Maar de compositie heeft wel een herkenbaar kader, een verwijzing naar de omgeving. De krabbels, het kriebelende handschrift prikkelt, het jeukt aan het landschap. Maar het zijn niet de hoogtelijnen van de landkaart, het is niet het bos en zijn niet de bomen, het is niet het wuivend riet en zijn niet de golven van water. Het lijkt op de werkelijkheid, het heeft daar iets van, maar het is niet de zichtbare realiteit. Juist dat maakt de compositie zo interessant. Dat er herkenning is, maar dat er geen identificatie is. Zo zodat ik mijn eigen emotie aan de gevoeligheid van Esther IJssels kan leggen.
In haar werk gebruikt IJssels het effect van licht dat schaduwen vormt. In de tekening brengt zij deze in gradaties zwart krijt aan. Maar in andere composities legt zij het papier over een samenstelling van materiaal. Trekt het vacuüm zodat een tastbare verdieping in reliëf ontstaat. Scheuren in golfbewegingen vangen het licht en de schaduw en sluiten deze op. Ook verwerkt zij wel zogenoemde weefplekken in de tekening. Een stramien dat contrasteert met de belijning in de gehele compositie. Het is voor de kunstenaar een spannende ingreep, want ze snijdt in haar werk – maakt het kapot om het vervolgens te herstellen. Als een lap op het gat in mijn broek.
In het werk van Esther IJssels speelt toeval een rol. Helemaal in de speciale techniek van het vacuüm trekken van het papier. Daarin is geen sturing mogelijk, enkel de compositie van het materiaal wordt bepaald. Ook ontstaat de tekening toevallig, er is van tevoren geen idee van wat op papier zal komen. IJssels begint rechtsboven op het vel en werkt zich zo al tekenend naar de onderrand. De belijning ontstaat onder haar handen. Ze is zelf benieuwd naar waar het toe gaat, welke de beeltenis is die verschijnt. Het groeit naar een grens, een punt waarop ze zegt dat het klaar is en af.
En inderdaad is de leidraad voor de kunst van Marjolein Spitteler de natuur. De natuur als leven. Dus geen portret van de natuur dan wel het landschap op zich. Maar het vastleggen van de natuur als het zijn, het bestaan. Haar passie is de studie van het leven. In eerste instantie op wetenschappelijke basis, de reden waarom Spitteler een biologiestudie deed. Aangezien die manier van kijken naar het leven echter toch niet bij haar denken aansloot, vervolgde Spitteler haar studie aan de kunstacademie. Doordat ze met de eerste studie gewend was geraakt leven te beschouwen op microniveau, uit ze zich nu op papier op eenzelfde gedetailleerde manier.
Door vruchtwijzen te determineren raakt zij de gelaagdheid van leven. Aan de basis lijkt een eenvoudige vorm te staan, maar in werkelijkheid is de geportretteerde natuur veelvormig. Vanuit de achtergrond beweegt de tekening zich via lagen naar een dynamisch geheel. In opbouw zoals een schilderij wordt opgezet, laag over laag naar een nauwkeurig uitgewerkte uitdrukking. Die verbeelding geeft een idee van een vrucht, maar relateert niet altijd aan een bestaande groei. Organismen ontstaan onder haar handen. In het werk is zij een schepper, een creator van leven. In den beginne is er een leeg vel papier. Haar vrucht hoeft in beginsel geen werkelijke spruit te zijn. Er kan uit het zaad van de geest een ander schepsel voortkomen dat de idee van echtheid heeft. Het kan fantasie zijn, maar evengoed zo zichtbaar worden onder het vergrootglas. Leven is namelijk niet te definiëren, het zijn kan maar nauwelijks in woorden omschreven worden. Maar leven kan wel in beelden worden gevat. Woorden schieten tekort, maar beelden omschrijven breedvoerig.
De fascinatie voor het ontstaan van leven spreekt uit de composities van Marjolein Spitteler. Belangstelling, of beter begoocheling, voor natuurlijke vormen in het proces van ontstaan en ontwikkeling. Net als Spitteler in haar tekening groeit, ontwikkelt mijn kijk op haar werk. Langzaam maar zeker kan ik doordringen tot de kern. Het heeft iets ongrijpbaars, het neemt wel mythische vormen aan. De tekening is meer dan alleen een ontwerp of een model voor leven. Het is het leven zelf in staat van verbinding met de omgeving. Maakt er deel van uit, want het is in relatie tot een natuurlijk proces. Het groeit zoals leven dat doet. Voor Marjolein Spitteler is de tekening een proces van zoeken, voor mij is het een zaak van vinden.
Duo-tentoonstelling werken op papier van Esther IJssels en Marjolein Spitteler. Bij Galerie Getekend, Stationsstraat 6 in Heerenveen. Tot en met 16 juli 2023.
