Beschouwing van Jurjen K. van der Hoek op zijn weblog jurjenkvanderhoek.tumblr.com.
Dat wat wringt en schuurt, dat past. Tegengestelde waarden, die vullen elkaar aan. Complementaire kleuren vloeken, maar maken wel het totale beeld. De werken van Agatha van Amée en Nelleke Beltjens rijmen op het eerste gezicht niet, sluiten niet aan. Maar zijn ook niet in conflict, stoten elkaar niet af. Deze kunst op papier, nu te zien in Galerie Getekend onder de titel ‘you see’, heeft op een andere manier dan door uitvoering en resultaat verbinding met elkaar. Fysiek zijn de tekeningen strijdig, maar de gedachte erachter is van eenzelfde waarde. Primair is dat niet te zien, maar de bezoeker die zich de tijd gunt zal vervolgens het gevoel krijgen dat het klopt. En het stemt overeen, maar dat zit in de gelaagdheid van de gedachte – de achterliggende bezieling.
Beide kunstenaars werken vanuit een verleden in het heden. Elke lijn gezet, ieder vlak gemaakt, staat vanuit een herinnering. Een idee dat was, een moment dat voorbij is. Van Amée werkt vanuit een persoonlijke herinnering, haar grote houtskooltekeningen kleuren in hun zwarte voorkomen het verleden met het heden. Die herinnering is daarom belangrijk, omdat wat het heden nu met haar doet daardoor en door de ervaring wordt ingevuld. De beleving die Beltjens bij een bepaalde plaats heeft geeft de vorm en de tint aan het werk dat ze daar maakt. Haar composities zijn daarmee plaatsgebonden, bewegingen in de tijd. Deze speciale vormgeving kan ze alleen maar op die enkele plaats maken. Op een andere plek past ander werk, het is het gevoel in die omstandigheid. Het is niet de herinnering maar de beleving van het heden, met de ervaring van het daar eerder geweest te zijn.
Agatha van Amée vindt rust in de natuur. Het is daarom dat zij vooral plantaardige droombeelden maakt. Want dat is de herinnering: een illusie, een visioen. Het doet zich in gedachten nooit zo voor als dat het in werkelijkheid is geweest. Er zitten zodoende veel lege plekken in het werk van Van Amée, want de herinnering is ook nooit helemaal compleet. Het zijn geen blinde vlekken, het is niet het niet willen zien maar het niet kunnen zien. Deze restvormen beelden de herinneringen die kwijt zijn, in de vergetelheid zoekgemaakt, weggeraakt. Dat is geweest, van weinig belang en dus vergeten. Ondanks dat maakt dit het werk wel open en houdt het transparant, anders zouden het wel erg duistere composities zijn geworden.
De herinnering, het verleden maakt de persoon die deze in het heden is. De tekeningen van Van Amée gaan echter niet over vroeger, maar over hoe ze met de herinnering omgaat. Het is niet dat ze met het verleden bezig is. Ze werkt in het hier en nu met het heden, omdat ze nu aan het herinneren is. Wat het heden doet wordt ingevuld door ervaring en herinnering. Vanuit een eigen ervaring wordt in het algemeen gekeken naar kunst, zo wordt nooit gezien wat echt is omdat een ieder een andere beleving heeft. Kijken moet je leren, vaardigheid krijgen in het zien. Ben ik bedreven in het beleven dan doorzie ik het werk van Agatha van Amée, maar zeker ook dat van Nelleke Beltjens.
Zijn de bosschages van Van Amée nog herkenbaar aan de plantvormen, de lijnen en vlakken van Beltjens maken een abstracte vormgeving. Agatha bedenkt die beelden niet, ze bestaan in haar herinnering. Maar het is geen perfecte weergave van de realiteit, omdat de herinnering nooit zo is als het feitelijk was. De imaginaire werelden zijn geen nachtmerries, maar stemmen positief als een dagdroom. Het één zijn met de natuur geeft een veilig gevoel, het schuilen onder de beschermende takken van de boom. De boom is een metafoor van de geborgenheid die de tekenaar uit haar herinnering ondervindt. Geen negatieve gedachte dringt zich aan haar op. Ze weet zich beschut en dat laat ze zien. Ze deelt dat met mij.
Herinneringen worden niet gemaakt, maar ontstaan door en in de tijd. Maar Van Amée vormt ze onder haar handen, door het stukje houtskool tussen duim en wijsvinger geklemd. Het is niet een enkele droom die in één compositie wordt uitgetekend, het zijn details en delen van diverse herinneringen die een sluitend geheel maken. Hoewel sluitend een relatief begrip is, want zoals we zagen vallen er gaten in het werk. Het verleden kleurt het heden. Maar wel vreedzaam, ongestoord, een goed aandenken, een best overdenken. De kijkdoosjes of reisdoosjes geven echte beschutting, daar kan ik in gedachten helemaal in opgaan. Het is de herinnering in de derde dimensie, verhalen van toen en elders. Ingeklapt en dichtgedaan kunnen ze zo mee op reis door de tijd, om op momenten en plekken te herinneren. Het zijn daarom beter herinneringsdoosjes te noemen. Geen memento mori, maar een memoire – een detail uit de biografie om nog eens met liefde aan terug te denken.
De omgeving waarin Nelleke Beltjens zich bevindt doet iets met haar en is daarom terug te leiden in haar werk. Niet letterlijk en realistisch zichtbaar, maar als in een abstracte emotie – een ongrijpbaar gevoel. Het werk dat ze op een bepaalde plek maakt hoort bij dat gevoel daar. De ervaring van waar ze is stopt ze in haar werk, dat heeft minder met het verleden te maken. Het gaat er niet om hoe de omgeving erbij ligt en hoe het eruit ziet, het draait erom hoe het voelt op die plek te zijn. Maar wanneer het af is wordt het heden verleden. Is het werk gedaan en kan ze verder. Beltjens is een reiziger. Ze reist door de tijd en over de wereld. Ze woont en werkt waar ze de kans krijgt. Daarvan wil ze mij deelgenoot maken. Maar ik herken geen plek, voor mij is het werk universeel – kan van overal, maar vooral van hier zijn.
In het werk staat in een compositie of een samenstelling van composities, een twee- dan wel een veelluik, alles met elkaar in verbinding. Brengt ze tijdens het werken links iets aan of haalt rechts een onderdeel weg, dan heeft dat effect op een andere plek in de beeltenis. Beltjens verwisselt elementen onderling, snijdt delen weg en plakt ze elders in de afbeelding. Ze creëert eerst en wanneer er iets begint te ontstaan breekt ze dat open. Zo worden met dezelfde elementen nieuwe mogelijkheden gemaakt, waarvan de kunstenaar geen weet had dat ze konden bestaan. Zo schept de kunst van Beltjens zich als het ware zelf. Zij stuurt, maar de compositie kent de weg.
De tekeningen van Nelleke Beltjens zijn opgebouwd uit een reeks van kleine en korte inktpen streepjes die samen zorgvuldige en veelzijdige lijnen vormen. Ze lijken gezet met behulp van een radeermes. In het bewerkte papier snijdt ze vierkanten om deze uit te lichten en elders in de compositie te plakken. Gekleurde aquarel vierkanten en cirkels in waterverf dwarrelen helder over de open lijnen die een beweging suggereren. Zo ontstaat een levendige dynamiek. Die actie kan zich verplaatsen over het papier naar een volgend blad, maar kan ook binnen de kaders tot uiting komen. Het is maar net hoeveel ruimte Beltjens nodig heeft om in vrijheid te beelden.
De kleine delen komen als in een sterrenstelsel samen. De korte streepjes volgen hun weg om lijnen te maken. De vormen zweven daarvoor als grote sterren. Het werk is gelaagd, in perspectief kan ik diep kijken. Een transparante ruimtelijkheid. Of de snijlijnen werkelijkheid zijn, de vakken effectief zijn uitgelicht en herschikt in combinatie en verbintenis met abstracte kleurrijke vormen, is niet te onderscheiden. De wisseling lijkt verbeelding, de gebeurtenis schijnt een suggestie. Het is het mysterie van de kunst. Wat is echt en wat herinnert aan die realiteit. Het is een kijkspel, de tekeningen vergen doorzien en onderzoeken.
De kunstenaars beginnen beiden ergens, zonder vooropgezet plan, welhaast intuïtief. Het begin geeft geen uitzicht op een vaststaand einde, ‘je weet niet waar je uitkomt’. Het is niet het uitbeelden van een verhaal, het gaat om het kijken, het aanvoelen. De tekenaars gaan een relatie aan met het werk zonder er woorden voor te zoeken. Op die manier kijk ik ernaar en de woorden stromen binnen, teksten ontstaan als vanzelf. Want, zeggen de kunstenaars mij, wanneer je echt serieus kijkt gaat het werk een verbintenis met jou aan. Dan heeft het iets te vertellen. Woorden die ik kan schrijven.
Expositie “you see”, werken op papier van Agatha van Amée en Nelleke Beltjens bij Galerie Getekend, Stationsstraat 6 in Heerenveen. Tot en met 14 augustus 2022.
