Jurjen K. van der Hoek op zijn weblog jurjenkvanderhoek.tumblr.com
Altijd wanneer hij op stap gaat heeft hij een klein schetsboek bij de hand. Een zakboekje waarin hij de omgeving in snel handschrift vastlegt. Geen letterlijke beschrijving van de omgeving, buiten. Maar een figuurlijke weergave. Deze schetsen gebruikt Christiaan Kuitwaard later, thuis, om er zijn schilderijen en tekeningen uit op te bouwen. Als basis, het fundament waarop zijn kunst gebouwd is.
In deze boekjes, waarvan hij er al een doos vol van heeft, legt hij eigenlijk niet de realiteit vast maar probeert de sfeer en het gevoel op die plek, van dat moment aan te tekenen. Hij proeft er de stemming op die plek. In het atelier eet hij van de herinnering. Met de voeten in het water staand pakt hij de branding. Dat ene moment, die enkele tel. Want het volgende moment is die ene tel, dat enkele gevoel alweer voorbij, verdwenen.
Kuitwaard tekent blind. Zijn ogen gericht op het onderwerp vertaalt zijn hand die blik zonder dat hij op het papier kijkt. Een registratie met losse handen. Een snapshot in potlood. Een lineaire lijntekening en, wanneer kleurkrijt of waterverf is meegenomen, het simpele tonale kleurgebruik. De omgeving krijgt glans, maar blijft toch veelal in nevel gehuld. De kunst van Kuitwaard laat de geest van het landschap zien. Het humeur van die dag daar en toen. Dat is het mysterie, de nevel. De toon waarop de compositie getoonzet is.
Deze boekjes vormen voor Kuitwaard zijn herinnering. Daaruit kan hij zijn gevoel op die plek terughalen. Ze zijn dus de basis voor zijn composities. Op klein formaat legt hij hetgeen vast dat later op grote vellen, doeken en panelen zijn weerslag zal vinden. De aanzet om het onderwerp in de vingers te krijgen. Van daaruit groeit de weergave tot licht en donkere nuances met zachte overgangen. De stemming zit er helemaal in.
De boekjes zijn een persoonlijk bezit, terwijl het echte werk de wereld ingaat. De schetsen zijn zelden zichtbaar, terwijl de composities alom worden gepresenteerd. Zijn deze aantekeningen eens te zien, achter glas onaanraakbaar in een vitrine, dan kan de toeschouwer een blik werpen in de kraamkamer van het oeuvre van Christiaan Kuitwaard. Maar wat graag zal ik door de schetsen bladeren. Ook die sfeer proeven die hem op de lippen heeft gestaan. Het zout smaken van waaruit het werk is stilgezet in die dynamische tel. Het blijft een geheim. Het mysterie van de kunst.
De meest recente tekeningen van Kuitwaard hangen in Galerie Getekend, aangevuld met wat ouder werk. Hij pakt erin de sfeer terug die hij toen op dat moment voelde. Met een abstracte afbeelding als resultaat. En om er dan een plaatsbepaling aan te geven, worden er enkele lijnen over getrokken. Maar geen aanduiding van de geografische plek, maar een universele verwijzing: de kust, het bos, de greide. Het aanknopingspunt voor de toeschouwer. Zijn eigen houvast om niet weg te zweven van het onderwerp.
Het oudere werk draagt de schaduw, dat het karakter is waarmee Kuitwaard speelt. Het bos, de horizontale lijnen die boomstammen vermoeden. De composities zijn opgebouwd in een veld van vakjes of rondjes. Deze worden naarmate het zicht dat wenst meer of minder met grafiet gevuld. Hierin zoekt hij orde en structuur. De werkelijkheid is de som van losse onderdelen. Het beeld verdwijnt naar de achtergrond, maar van een afstand gezien valt het landschap terug op de plaats.
Het lijkt evenwel een troosteloze omgeving op papier. De stammen zonder takken en bladeren staan rechtop tegen een lijn op de hoogte van waar ik de horizon denk te zien. Maar van de verwerking in dat stramien van kleine wiskundige vormen krijg ik de kriebels. Het lijkt zo een geestdodend werk, maar Christiaan doet het tussen zijn andere werk door. Als een monnik gelijk kan hij zich erop concentreren. Het is een rustpunt op de drukke dag en kan makkelijk weggelegd worden om er later aan verder te werken.
Ook andere werken hebben wel dat raster, maar minder in het oog springend. Een gaaspatroon als steun voor de afbeelding. Maar Kuitwaard sluit zich er niet in op. Het zijn geen tralies waarachter de tekening schuilgaat. Het landschap breekt juist uit de zichtbaarheid. In het moment geeft het tijd aan de intonatie van het beeld te wennen. De klank te horen. De compositie te beschouwen. De stemming en de toon te beluisteren en naar waarde te schatten.
Hoewel de tekeningen anders kunnen doen vermoeden werkt Christiaan Kuitwaard met de tijd. De tijd in beweging, het dynamische moment. Maar ook met wat de voortgang in tijd en ruimte met een wezen kan doen. In dit geval een wezen als een bloeiende plant. In een Moleskine leporello schetsboek heeft hij de opeenvolgende fasen van de groei van een magnolia getekend. Of een bloem van knop tot bloei en daarna het verval. Het zijn de afzonderlijke beelden in een film. Waren het eerst de verschillende momenten van lichtval die Kuitwaard inspireerden, nu zijn het de tellen in de tijd.
Tekeningen van Christiaan Kuitwaard bij Galerie Getekend, Stationsstraat 6 in Heerenveen. Tot en met 2 januari 2022.
