In 2017 toonde het Fries Museum de installatie Utwrydsk van pietsjanke fokkema over haar Friese achtergrond. Uit de tentoonstelling kwam een boek met dezelfde titel voort en daarnaast, te zien in Galerie Getekend, de tentoonstelling ‘Romte’. In haar werk gaat het om het zien van samenhang en het leggen van verbindingen. Daarbij gaat het om tekeningen, meest in potlood, die door de wijze van presentatie in relatie tot elkaar staan. Zo staan boek en beide installaties in relatie tot elkaar, tegelijk gaat het om installaties binnen de installaties. En uiteraard is ook elke tekening een kunstwerk op zich.
Fokkema werkt met potlood op papier, een enkele keer is er kleur in een tekening verwerkt. In de hal van de galerie voor hedendaagse tekenkunst hangt een groot werk, een lijntekening van een perenboom. Het meeste werk aan de zwart geschilderde wanden van de galerie, is echter klein tot heel klein. Zo hangen er vijf blaadjes, 13×21, met daarop landschappen in zwartwit: ‘uitzicht ijmuiden’. De werkjes zijn een paar centimeter van de wand bevestigd aan lange, dunne spijkers, waardoor ook de schaduwen in de beleving meewerken. Daar tegenover hangen eveneens vijf kleine werken, eveneens landschappen en eveneens een eindje van de wand gepresenteerd: ‘uitzicht ijmuiden met ladders’. In deze reeks is, heel subtiel, kleurpotlood gebruikt. Aan vier ervan hangen, gehaakt van wit garen, ‘touwladders’.
Tussen deze wanden een wand waar, in alweer vijf werkjes, het haakwerk terugkomt, maar dan verbonden aan een tekst, een tekening, breien en punniken. Het eerste woord in de tekst, getekend op een klein kaartje – heelal alheel alleen eenzaam eenheid alleeneen – verwijst naar de kosmos. In de ruimte – ‘romte’ in het Fries, pietsjanke fokkemas moedertaal – hangen dan ook meerdere werken die hieraan relateren: ‘bloedmaan’ bijvoorbeeld, een groot werk dat er qua kleur uitspringt, rood, elders een kleinere ‘bloedmaan’, ‘blauwe trap naar de maan’ dat bestaat uit een potloodtekening op papier en een van blauw katoendraad gehaakte ladder, ‘planetenbanen’, een ‘zonsverduistering’. En dan houdt ‘romte’ ook nog in dat werk in het platte vlak zo gepresenteerd wordt dat meerdere schetsen samen een ruimtelijk werk vormen en is het punnikklosje met garen en de holle streng een dat eveneens. Het klosje is opgebouwd uit kartonnen ringen.
Waar verbanden worden gelegd, spelen niet alleen tekeningen, maar ook draden een rol. Op meerdere plekken maken tekeningen van schepen deel uit van de installatie, zeventiende-eeuwse fluiten misschien met masten en wanten en stagen, maar ook een geborduurd schip uit een periode in de geschiedenis dat stuurleden navigeerden op de sterrenhemel en daarbij onder meer gebruik maakten van aard- en hemelglobes. Geen wonder daarom dat de kunstenaar zich liet inspireren tot afbeeldingen van hemelstelsels met daarin verwerkt de tekens van de dierenriem. Of het was andersom, inspireerden deze tot het vastleggen van de scheepjes …
Op de zwartmarmeren schoorsteenmantel ligt het ‘zilverboekje met maan en ladder’. De maan in potlood, de ladder van gehaakt rood katoen en het grijskartonnen kunstenaarsboekje ingenaaid met rood naaigaren. Het boekje bevat een schat aan uiterst fijn in potlood neergezet zilverwerk, lepels en kandelaars bijvoorbeeld en ook een penning met daarop de naam Bernardus Schotanus, een telg uit een professorenfamilie, en zijn familiewapen.
Als dit alles nogal ingewikkeld klinkt, neem dan vooral een kijkje. Alles in pietsjanke fokkemas tentoonstelling staat in verband met alles en het is dan ook de moeite waard niet alleen het fraaie tekenwerk te bewonderen, maar ook de onderlinge relaties tussen – en binnen het werk te ontdekken. Hoe langer je kijkt, hoe meer er te zien valt.
